Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia – konsekwencje dla pracodawcy i pracownika

Czy można zwolnić pracownika z obowiązku świadczenia pracy, ale nie wypowiedzieć mu umowy?

Tak, tylko nie na podstawie art. 362 k.p.

O ile omówione wyżej zwolnienie jest dobrowolne, o tyle obowiązkiem pracodawcy jest zwolnienie pracownika ze świadczenia pracy na podstawie art. 179 k.p. Ten przepis dotyczy osób w okresie ochronnym, czyli pracownic w ciąży oraz karmiących dzieci piersią. Zgodnie z art. 176 § 1 k.p. nie mogą one wykonywać prac, które:

• są uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia,
• mogą wpływać niekorzystnie na zdrowie pracownicy, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.

Listę takich prac opublikowano w załączniku do rozporządzenia w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.

Jeśli pracownica jest zatrudniona przy pracy jej wzbronionej bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, pracodawca musi albo przenieść tę osobę do innej pracy, albo zwolnić ją z obowiązku świadczenia pracy w okresie ciąży i/lub karmienia dziecka piersią.

W przypadku pozostałych pracy wymienionych we wspomnianym załączniku pracodawca jest obowiązany w pierwszej kolejności do dostosowania warunków pracy do wymagań określonych w przepisach lub skrócenia czasu pracy tak, aby wyeliminować zagrożenie. Jeśli to jest niewykonalne, pracodawca musi przenieść pracownicę do innej pracy. Dopiero ostatnim krokiem jest zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy. Tak samo postępuje się w przypadku, gdy lekarz pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią wyda orzeczenie o przeciwwskazaniach zdrowotnych do wykonywania dotychczasowej pracy.

Czy można odwołać zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy?

Jak wspomnieliśmy, pracodawca, który zwolni pracownika z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, złoży jednostronne oświadczenie woli. To oznacza, że nie potrzebuje akceptacji drugiej strony. A czy musi uzyskać zgodę pracownika, aby odwołać to zwolnienie? W praktyce ścierają się ze sobą odmienne stanowiska.

Odwołanie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy bez zgody pracownika

Jeżeli przyjmiemy, że zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy ma charakter polecenia służbowego, to pracodawca może je jednostronnie odwołać. Przepisy nie zobowiązują pracodawcy do uzasadnienia takiego odwołania np. szczególnymi potrzebami przedsiębiorstwa. Nie podają też okoliczności, w których cofnięcie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy byłoby niemożliwe.

W tym przypadku zakładamy, że zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy ma charakter czynności kierowniczej, która wpisuje się w kompetencje pracodawcy określone w art. 22 § 1 k.p. i art. 100 § 1 k.p. Tak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z 5 września 2019 roku (sygn. akt III PK 96/18).

Cofnięcie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy bez zgody pracownika, ale na podstawie postanowienia w treści zwolnienia

Inna interpretacja przepisów zakłada, że skoro ustawa nie reguluje w żaden sposób odwołania zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, to pracownik i pracodawca powinni ustalić między sobą taką możliwość.

Warto tu przypomnieć art. 174 § 3 k.p., który dotyczy przerwania urlopu bezpłatnego. Przepis zakłada, że pracodawca może odwołać pracownika z urlopu bezpłatnego, który trwa dłużej niż 3 miesiące, o ile zawrze odpowiednią adnotację w odpowiedzi na wniosek pracownika.

Odwołanie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy tylko za zgodą pracownika

To podejście wiąże się z faktem, że osoba zwolniona ze świadczenia pracy u dotychczasowego pracodawcy może w tym czasie podjąć zatrudnienie – nawet na pełny etat – u innego przedsiębiorcy albo wyjechać za granicę. Zresztą – były (lada moment) pracownik może być nieosiągalny z wielu powodów, a pracodawca, który zwolnił tę osobę ze świadczenia pracy, nie może od niej wymagać, aby np. zwolniła się z nowej pracy czy wróciła z wakacji do firmy.

W tym przypadku zakładamy, że zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy nie jest czynnością kierowniczą, jak według wyżej wspomnianego orzecznictwa, tylko czynnością prawną. W efekcie kierujemy się przepisami Kodeksu cywilnego, które stosuje się również w prawie pracy.

Art. 61 k.c. stanowi, że odwołanie oświadczenia woli jest skuteczne, jeśli druga strona otrzymała je jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. W przeciwnym razie osoba, która złożyła oświadczenie (tutaj: oświadczenie o zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy) może je odwołać wyłącznie za zgodą odbiorcy (tutaj: pracownika).

Czy pracownik może złożyć wniosek o zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy albo odmówić zwolnienia?

O ile zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy jest uprawnieniem pracodawcy, o tyle przepisy nie zabraniają pracownikowi wyjścia z inicjatywą.

Jeżeli pracownik będzie pracował wbrew zwolnieniu z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, to sprzeciwi się poleceniu służbowemu pracodawcy. W efekcie dojdzie do naruszenia obowiązków pracowniczych, które skutkuje nieprzyjemnymi konsekwencjami.

Jak zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy wpływa na wynagrodzenie?

Art. 80 Kodeksu pracy stanowi, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Jeżeli pracownik nie wykonuje pracy, zachowuje prawo do wynagrodzenia, o ile inne przepisy prawa pracy tak stanowią. Właśnie takim wyjątkiem jest art. 362 k.p., który podaje wprost, że pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za okres zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy.

Zgodnie z § 5 ust. 1 i 2 pkt 1 rozporządzenia w sprawie ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy wynagrodzenie za okres zwolnienia od obowiązku świadczenia pracy ustala się niemal tak samo jak wynagrodzenie urlopowe. Składniki wynagrodzenia, które określa się w przeciętnej wysokości, oblicza się tylko z miesiąca, w którym wypadło to zwolnienie.

Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy a urlop wypoczynkowy w okresie wypowiedzenia

Urlop wypoczynkowy, którego pracodawca udziela na podstawie art. 1671 k.p. w okresie wypowiedzenia, wyklucza zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy na podstawie art. 362 k.p. w te same dni.

Jeżeli pracodawca chce uniknąć wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop pracownika, powinien najpierw mu udzielić wolnego, a potem – o ile urlop nie wypełni całego okresu wypowiedzenia – zwolnić tę osobę z obowiązku świadczenia pracy. Warto podkreślić, że pracodawca wysyła pracownika na urlop wypoczynkowy na podstawie art. 1671 k.p. jednostronnie, czyli bez wniosku czy zgody osoby zatrudnionej.

Czy pracodawca może przerwać wakacje pracownika, którego zwolnił wcześniej z obowiązku świadczenia pracy?

O ile pracodawca, który udzielił urlopu wypoczynkowego pracownikowi w okresie wypowiedzenia, mógłby odwołać tę osobę z urlopu na podstawie art. 167 § 1 k.p., o tyle ten przepis nie ma zastosowania w okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. W tym czasie pracownik de facto nie przebywa na urlopie w rozumieniu ustawy, więc nie można go odwołać z wypoczynku.