Zmiana czasu a praca w nocy – jak przestawienie zegara wpływa na wynagrodzenie za pracę nocną?

Już niedługo zmieniamy czas letni na zimowy. W nocy z 28 października (soboty) na 29 października (niedzielę) 2023 roku cofniemy zegary z 3:00 na 2:00. Jak zmiana czasu z letniego na zimowy wpływa na wynagrodzenie za pracę w godzinach nocnych, w tym nadliczbowych? Wyjaśniamy również, jak rozliczyć wynagrodzenie za pracę w nocy, podczas której zmieniamy czas zimowy na letni. 

O ile przepisy narzucają pracodawcom ramy czasowe, w których pracę kwalifikuje się jako wykonywaną w nocy, o tyle dają pewną dowolność w określaniu godzin nocnych zmian. 

Art. 1517 § 1 Kodeksu pracy stanowi, że pora nocna obejmuje 8 godzin – bez żadnych przerw – między 21:00 jednego dnia a 7:00 kolejnego dnia. Pracodawca ustala, w których godzinach praca jest wykonywana w porze nocnej, np. od 21:00 do 5:00, od 22:00 do 6:00 lub od 23:00 do 7:00. Można przyjąć także niepełne godziny, np. od 21:30 do 5:30. Co więcej, przedziały czasowe mogą być różne dla poszczególnych działów czy stanowisk. 

Wybrany zakres uwzględnia się w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy bądź informacji o warunkach zatrudnienia. Jeśli wspomniane dokumenty nie będą zawierać postanowień związanych z porą nocną w zakładzie pracy, to nie znaczy, że nie będzie w nim obowiązywać. W przypadku zaniedbania przepisów wewnątrzzakładowych przyjmuje się, że pora nocne trwa w godzinach podanych w Kodeksie pracy, czyli od 21:00 do 7:00 (aż 10 godzin!). 

Pracownik pracujący w godzinach nocnych przyjętych w zakładzie pracy otrzymuje wynagrodzenie z dodatkiem. Art. 1518 § 1 k.p. stanowi, że dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej jest równy 20% stawki godzinowej, która wynika z minimalnego wynagrodzenia za pracę. Najniższa krajowa wynosi 3600 zł brutto do 31 grudnia 2023 roku. Potem odbędą się dwie podwyżki. Już 1 stycznia 2024 roku płaca minimalna wzrośnie do 4242 zł brutto, a 1 lipca 2024 roku – do 4300 zł brutto. To pociągnie za sobą wzrost dodatku nocnego. Aby go obliczyć, musisz wiedzieć, ile godzin powinna przepracować w danym miesiącu osoba zatrudniona na pełny etat. 

To oznacza, że za pracę w nocy należy się: 

• 4,29 zł brutto we wrześniu 2023 roku, 
• 4,09 zł brutto w październiku 2023 roku, 
• 4,50 zł brutto w listopadzie 2023 roku, 
• 4,74 zł brutto w grudniu 2023 roku, 
• 5,05 zł brutto w styczniu 2024 roku, 
• 5,05 zł brutto w lutym 2024 roku, 
• 5,05 zł brutto w marcu 2024 roku, 
• 5,05 zł brutto w kwietniu 2024 roku, 
• 5,30 zł brutto w maju 2024 roku, 
• 5,30 zł brutto w czerwcu 2024 roku, 
• 4,67 zł brutto w lipcu 2024 roku, 
• 5,11 zł brutto w sierpniu 2024 roku, 
• 5,11 zł brutto we wrześniu 2024 roku, 
• 4,67 zł brutto w październiku 2024 roku, 
• 5,65 zł brutto w listopadzie 2024 roku, 
• 5,37 zł brutto w grudniu 2024 roku. 

Zwróć uwagę, że wysokość dodatku nocnego za godzinę pracy w 2024 roku jest najniższa w lipcu i październiku. Chociaż wynagrodzenie minimalne będzie wynosić 4300 zł brutto od 1 lipca 2023 roku, to pracownik na pełnym etacie przepracuje aż 184 godziny w tych miesiącach. W efekcie dodatek za pracę w porze nocnej będzie niższy w porównaniu z kwotą obowiązującą w miesiącach, w których płaca minimalna i wymiar czasu pracy są niższe. 

Cofnięcie zegarów w ramach zmiany czasu z letniego na zimowy sprawia, że pracownicy wykonują pracę w nocy godzinę dłużej. To oznacza, że powstaje dobowa godzina nadliczbowa, za którą należy się albo wynagrodzenie z dodatkiem (oddzielnym od nocnego!), albo czas wolny udzielony z inicjatywy pracownika lub pracodawcy. 

Zgodnie z art. 1511 § 1 pkt 1 lit. a k.p. praca w godzinach nadliczbowych w nocy skutkuje wypłatą normalnego wynagrodzenia z dodatkiem wynoszącym 100% stawki godzinowej. Oprócz tego pracownik powinien otrzymać wspomniany dodatek nocny, czyli co najmniej 4,09 zł brutto za godzinę pracy w nocy w październiku 2023 roku. 

Co prawda niektórzy przyjmują, że pracownikowi nie należy się dodatek nocny za dodatkową godzinę przepracowaną wskutek zmiany czasu. Uzasadniają to faktem, że dodatek wypłaca się za maksymalnie 8 godzin nocnych. Przeciwnicy tego stanowiska argumentują, że pracownik wykonuje pracę godzinę dłużej, którą uwzględnia się w ewidencji czasu pracy, więc nie powinien być poszkodowany finansowo. 

Pora nocna trwa od 23:00 do 7:00. Pracownik wykonujący pracę w nocy – zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy – z 28 października na 29 października 2023 roku przepracuje aż 9 godzin zamiast 8 godzin. Pracodawca musi rozliczyć dodatkową godzinę przepracowaną wskutek zmiany czasu z letniego na zimowy. Powinien wybrać jedno z trzech rozwiązań: 

1. Wypłacić pracownikowi normalne wynagrodzenie z dodatkiem za godzinę nadliczbową i dodatkiem nocnym. 
2. Udzielić na wniosek pracownika czasu wolnego za 1 godzinę nadliczbową (np. w listopadzie) i wypłacić za nią normalne wynagrodzenie z dodatkiem nocnym (bez dodatku za nadgodziny). Ponadto pracodawca obniży wynagrodzenie, w którym pracownik z własnej inicjatywy odbiera czas wolny, o kwotę należną za tę 1 godzinę pracy. 
3. Przyznać pracownikowi czas wolny z własnej inicjatywy w tym samym okresie rozliczeniowym (np. w październiku w przypadku 1-miesięcznego okresu) i wypłacić za tę 1 godzinę nadliczbową w nocy wynagrodzenie z dodatkiem nocnym (bez dodatku za nadgodziny). W tym przypadku pracownik otrzymuje aż 1,5 godziny wolnego, a pracodawca nie obniża wynagrodzenia za miesięczny wymiar czasu pracy. 

Nie. Według art. 1517 § 3 k.p. osoby pracujące w nocy, które wykonują prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, nie mogą pracować dłużej niż 8 godzin na dobę. Zgodnie z art. 1517 § 2 k.p. za pracownika pracującego w nocy uważamy osobę, która spełnia jedno z dwóch kryteriów: 

4. jej rozkład czasu pracy obejmuje minimum 3 godziny pracy w nocy, 
5. jej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym wypada w porze nocnej. 

Jeżeli okres rozliczeniowy wynosi 1 miesiąc, należy wziąć pod uwagę godziny pracy w tym miesiącu, np. 176 godzin w październiku 2023 roku. 1/4 z 176 godzin to 44 godziny. Gdyby okres rozliczeniowy obejmował 3 miesiące, trzeba by podsumować godziny do przepracowania w październiku, listopadzie i grudniu. 

176 godzin + 160 godzin + 152 godziny = 488 godzin 

488 godzin × 25% = 122 godziny 

Wyżej opisane ograniczenie nie dotyczy pracowników, którzy: 

• zarządzają zakładem pracy w imieniu pracodawcy, 
• prowadzą akcję ratowniczą w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. 

Kiedy zmieniamy czas zimowy na letni, przestawiamy zegary o 1 godzinę do przodu, czyli z 2:00 na 3:00 w nocy. Tym samym osoby, które wykonują pracę w nocy, pracują 1 godzinę krócej. 

Art. 80 k.p. stanowi, że wynagrodzenie należy się wyłącznie za pracę wykonaną. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas, w którym nie wykonuje pracy, jeśli przepisy tak stanowią, np. w przypadku zwolnienia lekarskiego. Czy w związku z tym pracodawca powinien wypłacić wynagrodzenie pomniejszone o kwotę należną za 1 godzinę nocną? 

Przyjmuje się, że jeśli pracownik jest wynagradzany stawką godzinową, to pracodawca wypłaca wynagrodzenie przestojowe za 1 brakującą godzinę pracy, przy czym pomija dodatek nocny. Zgodnie z art. 81 § 1 i 2 k.p. pracownik był gotów do wykonywania pracy, natomiast nie było to możliwe z przyczyn od niego niezależnych. Pracownik, który otrzymuje wynagrodzenie w stałej stawce miesięcznej, powinien otrzymać kwotę należną za wymiar czasu pracy w tym miesiącu. W tym przypadku również pomija się dodatek nocny za 1 brakującą godzinę. 

Pora nocna trwa od 22:00 do 6:00. Zmiana czasu zimowego na letni wypada w nocy z 30 marca (soboty) na 31 marca (niedzielę) 2024 roku. W efekcie pracownik przepracuje 1 godzinę mniej. Mimo to otrzyma wynagrodzenie za 8 godziny pracy, aczkolwiek bez dodatku za 1 godzinę pracy. 

Pracodawca może wydłużyć zmianę pracowniczą w terminie zmiany czasu zimowego na letni, aby nie stracić 1 godziny na każdego pracownika, zwłaszcza jeśli mogłoby to wygenerować stratę dla zakładu pracy, np. ograniczyć liczbę wytworzonych produktów.