Kiedy przysługuje dodatek za godziny nocne? Jak go obliczyć i wyznaczyć porę nocną?

 

Za pracę w porze nocnej przysługuje dodatek. Jest uzależniony od minimalnego wynagrodzenia, które aktualnie wynosi 3490 zł brutto i wzrośnie do 3600 zł brutto od 1 lipca 2023 roku. Ustawa określa minimalną wysokość dodatku za pracę w godzinach nocnych. To oznacza, że pracodawcy mogą ustalić wyższą kwotę, także w formie ryczałtu. Sprawdź, jak obliczyć dodatek zgodny z przepisami.

 

Zgodnie z art. 1517 § 1 Kodeksu pracy pora nocna obejmuje 8 kolejnych godzin między 21:00 jednego dnia a 7:00 następnego dnia. Ustawa podaje ramy czasowe. Pracodawca powinien precyzyjnie określić porę nocną w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy. Przedsiębiorca, który nie jest zobowiązany do sporządzenia takich dokumentów, podaje godziny nocne w informacji o warunkach zatrudnienia.

Przykład

Pracodawca nie ustalił ram czasowych pracy w godzinach nocnych w regulaminie pracy. Jednak to nie oznacza, że pora nocna w danej firmie nie istnieje. Dopóki nie powstaną odpowiednie przepisy wewnątrzzakładowe, za porę nocną przyjmuje się godziny podane w ustawie, czyli 10-godzinny zakres od 21:00 do 7:00.

Jak ustalić porę nocną w firmie?

Możesz wskazać albo pełne godziny (np. od 23:00 do 7:00), albo niepełne (np. od 22:30 do 6:30). Wyznaczając porę nocną, bierzesz pod uwagę godziny następujące po sobie, czyli bez żadnej przerwy. Nie dopuszcza się ustalenia dwóch 4-godzinnych bloków, np. od 21:00 do 01:00 i od 3:00 do 7:00. Ponadto pora nocna nie powinna pokrywać się ze stałym rozkładem czasu pracy.

Przykład

Pracodawca ustalił, że pora nocna trwa od 22:00 do 6:00. To oznacza, że pracownik wykonujący pracę w godzinach nadliczbowych od 19:00 do 22:00 nie otrzyma dodatku nocnego. Należałby się za 1 godzinę pracy, gdyby pora nocna zaczynała się już o 21:00.

Co ważne, nie wszyscy pracownicy muszą być objęci tą samą porą nocną. Pracodawca ma prawo ustalić, że praca w porze nocnej trwa od 22:00 do 6:00 dla jednego działu i od 23:00 do 7:00 dla innego działu. Przedział godzinowy może różnić się nawet między poszczególnymi stanowiskami w tym samym zespole.

 

Na gruncie Kodeksu pracy nie każdy pracownik wykonujący pracę w porze nocnej jest „pracującym w nocy”. Definicję podaje art. 1517 § 2 k.p.

„Pracującym w nocy” jest:

1. pracownikiem, którego rozkład czasu pracy obejmuje co najmniej 3 godziny nocne w każdej dobie, lub
2. pracownikiem, którego minimum 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym wypada w porze nocnej.

Zgodnie z art. 1517 § 6 k.p. pracownik, który spełnia jedno z tych kryteriów, może złożyć pisemny wniosek, na podstawie którego pracodawca zgłosi właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy, że zatrudnia pracowników pracujących w nocy.

 

Art. 1517 § 3 k.p. podkreśla, że pracujący w nocy, który wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo wymagające dużego wysiłku umysłowego bądź fizycznego, nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę.

Uwaga – ten przepis nie obejmuje:

1. pracowników, którzy zarządzają zakładem pracy w imieniu pracodawcy,
2. akcji ratunkowej w celu ochrony życia, zdrowia ludzkiego, mienia lub środowiska,
3. koniecznego usunięcia awarii.

Wykaz takich obciążających i ryzykownych prac ustala się w porozumieniu z zakładową organizacją związkową. Jeśli w danej firmie nie działa taka organizacja, pracodawca określa wykaz w porozumieniu z przedstawicielami pracowników.

W obu przypadkach trzeba się skonsultować również z lekarzem, który sprawuje profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.

 

Pracownikowi pracującemu w nocy należy się nie tylko „normalne” wynagrodzenie, ale także dodatek, którego wysokość określa art. 1518 § 1 k.p. Przepis wskazuje, że każdą godzinę pracy w porze nocnej wynagradza się dodatkiem w wysokości 20% stawki godzinowej, która wynika z minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Przykład 1

Pracownik zatrudniony na pełny etat w podstawowym systemie czasu pracy musi przepracować 184 godziny w marcu 2022 roku. Płaca minimalna w I półroczu 2023 roku wynosi 3490 zł brutto.

3490 zł brutto : 184 godziny = 18,97 zł brutto

18,97 zł brutto × 20% = 3,79 zł brutto

Dodatek za godziny nocne w marcu 2023 roku wynosi 3,79 zł brutto.

Przykład 2

Wymiar czasu pracy dla pełnoetatowca w październiku 2023 roku to 176 godzin. Płaca minimalna w II półroczu 2023 roku wynosi 3600 zł brutto.

3600 zł brutto : 176 godzin = 20,45 zł brutto

20,45 zł brutto × 20% = 4,09 zł brutto

Dodatek za pracę nocną w październiku 2023 roku wynosi 4,09 zł brutto.

Dodatek za godziny nocne w 2023 roku

Ustawa określa minimalną wysokość dodatku za pracę w nocy. To oznacza, że pracodawca może określić inną wysokość dodatku nocnego w przepisach wewnątrzzakładowych, oczywiście korzystniejszą dla pracowników.

Ryczałt za pracę w porze nocnej

Istnieje jeszcze inny sposób rozliczania godzin pracy w nocy, ale dotyczy tylko niektórych pracowników. 

Zgodnie z art. 1518 § 2 k.p. pracownicy, którzy pracują w nocy stale poza zakładem pracy, mogą otrzymywać nie dodatek, ale ryczałt. Wynagrodzenie ryczałtowe za pracę w godzinach nocnych musi odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w nocy.

To oznacza, że pracodawca powinien:

1. zastanowić się, ile godzin nocnych może przepracować pracownik w miesiącu,
2. obliczyć wysokość dodatku nocnego zgodnie z przepisami,
3. ustalić ryczałt odpowiadający co najmniej obliczonej kwocie.

Kodeks pracy zapobiega poszkodowaniu finansowemu pracownika. Gdyby nie wspomniany przepis, pracownik mógłby otrzymać ryczałt niższy niż dodatek, który przysługiwałby za przepracowane godziny nocne. Co istotne, jeżeli pracownik przepracuje więcej godzin w nocy, niż założy pracodawca, trzeba wyrównać wynagrodzenie ryczałtowe do kwoty wynikającej z przepisu o obliczaniu dodatku nocnego.

Wyrównanie ryczałtu za pracę w porze nocnej do ustawowego dodatku nocnego

Dodatek za godziny nocne wynosi od 3,79 zł brutto do 4,74 zł brutto w zależności od wymiaru czasu pracy i minimalnego wynagrodzenia w poszczególnych miesiącach w 2023 roku. Pracodawca ustalił dodatek nocny na poziomie 5 zł brutto i założył, że pracownik przepracuje do 10 godzin nocnych w ciągu miesiąca.

Niestety, kilka osób przepracowało odpowiednio 15, 18 i 20 godzin w nocy w kwietniu 2023 roku. Ustawowy dodatek za godziny nocne w tym miesiącu to 4,59 zł. O ile wynagrodzenie ryczałtowe wynosi 50 zł miesięcznie, o tyle pracownicy powinni otrzymać:

• 15 godzin × 4,59 zł = 68,85 zł,
• 18 godzin × 4,59 zł = 82,62 zł,
• 20 godzin × 4,59 zł = 91,80 zł.

To oznacza, że pracodawca musi wyrównać ryczałty do tych kwot.

 

Czy dodatek za pracę w godzinach nocnych przysługuje także zleceniobiorcom?

Nie, ponieważ umowa zlecenie jest umową cywilnoprawną, której postanowienia są regulowane przez Kodeks cywilny, a nie Kodeks pracy. Jeżeli zleceniobiorca pracuje pod kierownictwem zleceniodawcy oraz w określonym przez niego miejscu i czasie, prawdopodobnie umowa zlecenie ma znamiona stosunku pracy, więc zleceniobiorcy powinna przysługiwać umowa o pracę – i tym samym przywileje wynikające z Kodeksu pracy.

Czy każdemu pracownikowi wolno pracować w nocy?

Nie, art. 178 § 2 k.p. stanowi, że pracownik opiekujący się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia (8. roku życia po nowelizacji Kodeksu pracy!) nie może pracować w porze nocnej, jeśli się na to nie zgodzi. Ponadto przepisy zabraniają pracy w godzinach nocnych pracownicom w ciąży (art. 178 § 1 k.p.), młodocianym (art. 203 § 1 k.p.) i osobom niepełnosprawnym (art. 15 ust. 3 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych). Pora nocna dla pracowników młodocianych wypada między 22:00 a 6:00 (w szczególnych przypadkach między 20:00 a 6:00). Osoba niepełnosprawna może pracować w nocy, o ile:

• jest zatrudniona przy pilnowaniu (art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej),
• złoży wniosek, a lekarz badający profilaktycznie pracowników lub sprawujący opiekę nad tą osobą zgodzi się na pracę w godzinach nocnych (art. 16 ust. 1 pkt 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej).