Praca w niedziele i święta – zasady wykonywania, odbiór godzin i dodatek do wynagrodzenia

Zgodnie z art. 1519 § 1 Kodeksu pracy dniami wolnymi od pracy są niedziele i święta, które są podane w przepisach o dniach wolnych od pracy. 

Dni ustawowo wolne od pracy przysługują każdemu pracownikowi – bez względu na wyznawaną przez niego religię. 

Załóżmy, że pracodawca wie, że pracownik innego wyznania nie obchodzi np. Wielkanocy. Czy może oczekiwać, że ta osoba wykona pracę w święto kościelne, którego nie celebruje, na zasadach obowiązujących w zwykłym dniu roboczym? 

Nie, w takim przypadku pracownikowi innego wyznania będzie przysługiwał dzień wolny lub wynagrodzenie z dodatkiem. 

Pracownicy innych wyznań a praca w święta religijne, które nie są ustawowo wolne od pracy 

Ustawa o dniach wolnych od pracy nie gwarantuje dodatkowych dni wolnych w święta celebrowane przez pracowników, którzy wyznają inne religie niż katolicyzm. 

Kwestię pracy w święta innych wyznań rozwiązuje ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. 

Zgodnie z art. 42 ust. 1 tejże ustawy osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą poprosić pracodawcę o zwolnienie od pracy lub nauki na czas potrzebny do obchodzenia tych świąt (zgodnie z wymogami danej religii). 

To samo prawo przysługuje osobom niepełnoletnim, aczkolwiek w ich imieniu muszą wystąpić rodzice lub opiekunowie prawni. 

Pracownik innego wyznania powinien złożyć wniosek o dzień wolny z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem. Co kluczowe, jeśli pracodawca odrzuci terminowo złożony wniosek, naruszy zakaz dyskryminacji pracowników z powodu przekonań religijnych. 

Warunkiem udzielenia zwolnienia jest jego odpracowanie. Pracodawca powinien zawiadomić pracownika o warunkach odpracowania na minimum 3 dni przed przyznanym dniem wolnym. W przypadku „odróbki” pracownik nie otrzyma dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub nadgodziny. 

Jeśli święto wypada cyklicznie (w określonym dniu każdego tygodnia), pracodawca powinien ustalić indywidualny rozkład czasu pracy na wniosek pracownika. 

Czas pracy w niedziele i święta 

Art. 1519 § 2 Kodeksu pracy podaje, że dopuszczalna praca w niedziele i święta jest wykonywana między godziną 6:00 w tym dniu a godziną 6:00 następnego dnia. 

Przykład pracy świątecznej 

Pracę w godzinach świątecznych w Święto Trzech Króli liczy się od 6:00 rano 6 stycznia do 6:00 rano 7 stycznia. 

Pracodawca może określić inne godziny świąteczne. Nie może przyjąć za początek doby godziny, która wypada w inny dzień niż niedziela lub święto, czyli np. 23:00 poprzedzającego dnia. 

Przykład pracy niedzielnej 

Pracodawca ustalił, że „niedziela zakładowa” rozpoczyna się o godz. 8:00 rano w niedzielę i kończy o 8:00 rano w poniedziałek. Doba pracownicza nie pokrywa się z dobą kalendarzową, więc pracownik wykonujący pracę od np. 6:00 do 7:00 w niedzielę kalendarzową nie pracuje w „niedzielę zakładową”. Niemniej w tym przypadku pracownikowi może się należeć dodatek lub czas wolny za nadgodziny. 

Dopuszczalność pracy w niedziele i święta wg Kodeksu pracy 

Art. 15110 Kodeksu pracy ściśle określa przypadki umożliwiające pracę w niedziele i święta. 

1. Przeprowadzenie akcji ratowniczej chroniącej życie, zdrowie ludzkie, mienie lub środowisko bądź usuwającej awarię. 
2. Ruch ciągły. 
3. Praca zmianowa. 
4. Niezbędne remonty. 
5. Transport i komunikacja. 
6. Zakładowe straże pożarne i zakładowe służby ratownicze. 
7. Pilnowanie mienia lub ochrona osób. 
8. Rolnictwo i hodowla. 
9. Wykonywanie prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, szczególnie w: 

• zakładach świadczących usługi dla ludności, 
• gastronomii, 
• zakładach hotelarskich, 
• jednostkach gospodarki komunalnej, 
• zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia, z których korzystają osoby wymagające całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych, 
• jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę, 
• zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku. 

10. System pracy weekendowej. 
11. Świadczenie usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej lub urządzeń telekomunikacyjnych, odbieranych poza Polską, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi dni wskazane w art. 1519 § 1 Kodeksu pracy są u niego dniami pracy. 
12. Wykonywanie prac umożliwiających świadczenie usług z poprzedniego punktu. 

Dzień wolny za pracę w niedzielę lub święto ma pierwszeństwo przed dodatkowym wynagrodzeniem 

Zgodnie z art. 15111 § 1 pkt 1 i 2 Kodeksu pracy pracodawca musi zapewnić pracownikowi dzień wolny od pracy: 

• w ciągu 6 dni kalendarzowych poprzedzających niedzielę pracującą lub następujących po niej, 
• w ciągu okresu rozliczeniowego, w którym wystąpiła praca w święto. 

Uwaga – te przepisy nie dotyczą pracowników zatrudnionych w systemie pracy weekendowej. 

Pracownicy, którzy raportują czas pracy na platformie kadrowo-płacowej TribePerk, mogą zgłaszać godziny przepracowane w weekendy i święta. 

Mariusz chce zgłosić, że przepracował 5 godzin 11 listopada 2022 roku. Wystarczy, że określi godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy oraz wybierze odpowiednią pozycję z listy. Jeżeli pracownik ustalił z przełożonym, że odbierze wolne do końca miesiąca, który jest okresem rozliczeniowym, wybiera „nadgodziny do odebrania”. W dniu wolnym zaznacza „odbiór nadgodzin”. Gdyby odbiór dnia wolnego nie był możliwy ze względu np. na absencje innych pracowników, Mariusz powinien wybrać „nadgodziny świąteczne”, dzięki czemu otrzyma standardowe wynagrodzenie z dodatkiem. 

Według art. 15111 § 2 Kodeksu pracy dodatek za pracę w niedziele i święta jest równy dodatkowi za pracę w godzinach nadliczbowych. Wynosi 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy. 

Podstawę obliczania dodatku określa art. 1511 § 3 Kodeksu pracy. Pracodawca bierze pod uwagę wynagrodzenie zasadnicze w stawce godzinowej lub miesięcznej. Jeśli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony, podstawą obliczenia dodatku jest 60% wynagrodzenia. 

Przykład 

Wynagrodzenie zasadnicze pracownika jest określone w stawce miesięcznej. Aby obliczyć dodatek do wynagrodzenia za pracę w niedziele lub święta, stawkę dzieli się przez wymiar czasu pracy w danym miesiącu. Uzyskaną kwotę mnoży się przez liczbę przepracowanych godzin w niedzielę lub święto. 

Istnieją rozbieżne interpretacje przepisów dotyczących dodatku za pracę w niedziele i święta, która nie zostanie zrekompensowana dniem wolnym. 

1. Sąd Najwyższy uważa, że pracownikowi należy się tylko jeden dodatek równy 100% wynagrodzenia za każdą niedzielną i świąteczną godzinę pracy. 
2. Państwowa Inspekcja Pracy i Departament Prawa Pracy MPiPS uznają, że pracownik powinien otrzymać dwa dodatki: pierwszy z tytułu pracy w niedziele i święta (art. 15111 Kodeksu pracy), drugi z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej (art. 1511 Kodeksu pracy), do której zwykle dochodzi, kiedy pracownik nie odbierze dnia wolnego. ` 

Ostatecznie o sposobie rozliczenia się z pracownikiem decyduje pracodawca. 

Przykład 

Marek pracuje na pełny etat. Otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze określone stawką miesięczną w wysokości 6000 zł brutto. Przepracował 8 godzin w marcową niedzielę. Pracodawca stosuje jednomiesięczny okres rozliczeniowy i nie był w stanie udzielić Markowi dnia wolnego do końca marca. 

Pracownik otrzymał standardowe wynagrodzenie i dodatek za 8 godzin nadliczbowych. 

6000 zł : 184 godziny pracy w marcu 2022 = 32,61 zł za godzinę pracy 

Wynagrodzenie za przepracowane godziny: 32,61 zł × 8 godzin = 260,88 zł 

Dodatek za przepracowane godziny: 32,61 zł × 8 godzin = 260,88 zł 

Sumaryczne wynagrodzenie za pracę w niedzielę: 521,76 zł brutto 

Gdyby pracodawca wypłacił Markowi 200% dodatku, pracownik otrzymałby łącznie 773,64 zł. 

Praca w niedziele i święta – dodatkowe pytania  

Ile wolnych niedziel zapewnia Kodeks pracy? 

Art. 15112 k.p. podaje, że co najmniej 1 niedziela wolna od pracy na 4 tygodnie przysługuje pracownikowi pracującemu w niedziele – z wyjątkiem zatrudnionego w systemie pracy weekendowej. To oznacza, że pracownik może pracować maksymalnie 3 niedziele z rzędu. 

Jak rozliczyć pracę w święto, które wypada w niedzielę? 

Zgodnie z art. 1511 § 4 Kodeksu pracy pracodawca powinien zastosować przepisy dotyczące pracy w niedzielę. 

Ile wolnego należy się za mniej niż 8 godzin pracy w niedzielę? 

Nie ma znaczenia, czy pracownik przepracuje tylko 2 godziny w niedzielę, czy 8 godzin. W obu przypadkach należy mu się cały dzień wolny. 

Co zrobić, jeśli pracownik zachoruje w dniu wolnym, który został mu udzielony za pracę w niedziele i święta? 

Pracodawca nie musi udzielać choremu pracownikowi kolejnego dnia wolnego, mimo że pracownik może sądzić, że wolne przepadło mu przez chorobowe. Według art. 130 § 3 Kodeksu pracy wymiar czasu pracy obniża się o godziny usprawiedliwionej nieobecności, która wypada w dniu roboczym w rozkładzie czasu pracy. W tym przypadku pracownik miał zaplanowany dzień wolny. 

Czy można odmówić pracy w niedzielę? 

Nie. Jeśli pracownik nie stawi się w pracy w niedzielę wbrew poleceniu pracodawcy, obecność zostanie potraktowana jako nieusprawiedliwiona, co jest podstawą do zwolnienia dyscyplinarnego. W przypadku podejrzenia nadużyć ze strony pracodawcy można zgłosić się do PIP-u (Państwowej Inspekcji Pracy).